ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ (1898 -1990 μ.Χ)
Ένας μεγάλος γιος της Θήβας
Κατσέλης Γεώργιος – Μαθηματικός – π. Προϊστάμενος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Βοιωτίας
Η εργασία μου αυτή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ Β΄, 4ο Τεύχος, της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας (ΕΜΕ), το 1997
Επακριβής επαναδημοσίευση
Ο Ευάγγελος Σταμάτης του Σταματίου ή Παπασταμάτη γεννήθηκε στη Θήβα στις 13 Σεπτεμβρίου 1898 δυο χρόνια πριν τον ερχομό του 20ου αιώνα, αιώνα κοσμοϊστορικών αλλαγών και μεταβολών στην Επιστήμη, την Τεχνολογία, την Τέχνη, την Κοινωνική οργάνωση, την Ιστορία και τον Πολιτισμό.
Ήταν το πέμπτο παιδί από τα έντεκα της οικογένειας του ιερέα Παπασταμάτη, ο οποίος γεννήθηκε στα Βίλλια της Δ. Αττικής το 1856 και της Βασιλικής, το γένος Χατζοπούλου, η οποία γεννήθηκε στο Κριεκούκι το 1866.
Στη γενέτειρα του τη Θήβα επεράτωσε τις γυμνασιακές του σπουδές, εργαζόμενος ως μαθητής μαζί με τον αείμνηστο Δήμαρχο Θηβαίων Ιωάννη Κτιστάκη στο συμβολαιογραφείο του Ευάγγελου Ταμβίσκου, παράγοντας χειρόγραφα αντίγραφα συμβολαίων.
Με το απολυτήριο του Γ/σίου πήγε στην Αθήνα, όπου γράφτηκε στη μονοετούς φοιτήσεως τότε, Εθνική Ακαδημία Σωματικής Αγωγής, η οποία μόλις είχε ιδρυθεί.
Ο Ευάγγελος Σταμάτης ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα στο χώρο του αθλητισμού. Διορίστηκε γυμναστής στο Βαρβάκειο Γ/σιο, συμμετείχε ως ιδρυτικό μέλος στην ίδρυση αθλητικών σωματείων και διετέλεσε διοικητικός παράγοντας του «Παναθηναϊκού Α.Ο». Συνέγραψε και μια εργασία που αναφέρεται στον επαγγελματικό αθλητισμό στην αρχαιότητα.
Το 1917 σε ηλικία 19 ετών ενεγράφη στο Φυσικό Τμήμα της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά τα έτη 1921-22 και πριν τελειώσει το Πανεπιστήμιο μετέσχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία, ως οπλίτης στο 18ο Σύνταγμα Πεζικού.
Μετά την ήττα και τη Μικρασιατική καταστροφή επέστρεψε στην Αθήνα, όπου συνέχισε τις σπουδές του και το 1923 έλαβε το πτυχίο του Φυσικού απ΄ τη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το 1924 διορίζεται ως καθηγητής των Φυσικών στη Μέση Εκπαίδευση και υπηρετεί αρχικά σε Γ/σια της Κοζάνης και μετά των Αθηνών. Υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση σχεδόν αδιαλείπτως επί 35 χρόνια. Έγινε Γυμνασιάρχης και Επιθεωρητής. Τα μαθήματα που δίδαξε ήταν Φυσική, Χημεία, Γεωγραφία, Υγιεινή και Μαθηματικά. Η δραστηριότητα του στη Μέση Εκπαίδευση δεν υπήρξε μονο διδακτική αλλά και πολύπλευρα συγγραφική.
Το 2ο εξάμηνο του 1931 μετέβη με υποτροφία στη Γερμανία και ενεγράφη στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Μετά από ενάμιση χρόνο διέκοψε προσωρινά τις σπουδές του για οικογενειακούς λόγους, όπως λέει ο ίδιος, και συνέχισε αυτές πάλι το 1936 επί 6 συνεχή εξάμηνα. Κατά τη φοίτηση του στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου παρακολούθησε μαθήματα στην Πειραματική Φυσική, τη Θεωρητική Φυσική, το Διαφορικό – Ολοκληρωτικό Λογισμό, την Αναλυτική Γεωμετρία, την Άλγεβρα, τη Φιλοσοφία, τη Θεωρία των Διαφορικών εξισώσεων, συναρτήσεων και συνόλων από διακεκριμένους επιστήμονες, μεταξύ των οποίων οι τιμηθέντες με βραβεία Nobel καθηγητές Walther Nernst, Max Von Laue, Erwin Schrodinger και Peter Debye.
Στη Γερμανία, όπου σπούδαζε, είχε επαφές με τον Μεγάλο Έλληνα Μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, καθηγητή στο Πολυτεχενείο του Μονάχου και στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Η γνωριμία του με τον Καραθεοδωρή χρονολογείται από το 1922-24, όταν ο Καραθεοδωρή δίδασκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ο Ευάγγελος Σταμάτης ως φοιτητής είχε παρακολουθήσει τα μαθήματά του.
Στη Γερμανία γνωρίστηκε με τον επίσης σπουδαστή τότε, αείμνηστο Δημήτριο Κάππο, ο οποίος διετέλεσε κατόπιν καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η Γερμανία ήταν τότε ένα από τα κέντρα, στα οποία η έρευνα της ιστορίας των Μαθηματικών είχε μεγάλη άνθηση και τούτο δεν άφησε ανεπηρέαστο τον νέο Έλληνα επιστήμονα Ευάγγελο Σταμάτη, θιασώτη και γνώστη της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας και ιστορίας, ο οποίος συγκέντρωσε πλούσιο υλικό της ιστορίας των Μαθηματικών.
Το 1939 επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε την υπηρεσία του ως καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης, συγχρόνως όμως άρχισε να επιδίδεται συστηματικά σε ιστορικές μελέτες σχετικά με την επιστήμη των Αρχαίων Ελλήνων. Η δραστηριότητα του ως ιστορικού των αρχαίων Ελλήνων Μαθηματικών είναι έντονη, συνεχής και πολυδιάστατη. Περιλαμβάνει εκδόσεις έργων των Αρχαίων Ελλήνων Μαθηματικών, συγγραφή εργασιών ερευνητικού περιεχομένου, καθώς και συγγραφή βιβλίων και άρθρων εκλαϊκευμένου χαρακτήρα.
Ο Ευάγγελος Σταμάτης υπήρξε ο πρώτος σκαπανέας των αρχαίων Ελληνικών Μαθηματικών. Μας έδωσε σπουδαίες μεταφράσεις των φιλοσοφικών και επιστημονικών επιτευγμάτων των αρχαίων Ελλήνων σγγραφέων που αναφέρονται στις θετικές επιστήμες.
Το μεταφραστικό του έργο που εκδόθηκε από τον Γερμανικό εκδοτικό οίκο B. G. Teubner περιλαμβάνει:
- Όλα τα βιβλία των στοιχείων του Ευκλείδη (σε τέσσερεις τόμους).
- Τα άπαντα του Αρχιμήδη (σε τρείς τόμους). Η έκδοση αυτή είναι η σημαντικότερη διεθνώς, Σ΄ αυτήν περιέχεται ανακατασκευασμένο από τον ίδιο στη σικελική δωρική διάλεκτο, στην οποία έγραφε ο Αρχιμήδης, το αρχαίο κείμενο δεκαπέντε θεωρημάτων, τα οποία διασώθηκαν στην Αραβική.
- Τα Κωνικά του Απολλωνίου (σε τέσσερεις τόμους)
- Τα Αριθμητικά του Διοφάντου.
Για την ερμηνεία των κειμένων συνεργαζόταν συχνά με τον μεγάλο φιλόλογο Κωνσταντίνο Γεωργούλη. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην απρόσκοπτη και πολύχρονη συνεργασία του Ευάγγελου Σταμάτη με τον εκδοτικό οίκο Teubner, όπου επιμελήθηκε και νέες βελτιωμένες εκδόσεις των Στοιχείων του Ευκλείδη και έργων του Αρχιμήδη. Για τη συνεργασία του αυτή, που άρχισε το 1960, τιμήθηκε από τον εκδοτικό οίκο με ειδικό βραβείο.
Το συγγραφικό του έργο αποτελείται από δέκα σχολικά βιβλία Φυσικής, Χημείας, Γεωγραφίας, για διάφορες τάξεις του τότε Γυμνασίου, από τα οποία ορισμένα βραβεύτηκαν από το Υπουργείο παιδείας.
Από τη πληθώρα των επιστημονικών εργασιών αναφέρουμε μόνο τα έργα του:
- Προσωκρατικοί φλόσοφοι
- Ιστορία των Ελληνικών μαθηματικών
- Άρθρα και επιστημονικές εργασίες Α, Β (τόμοι 2)
Επίσης το έργο του απαρτίζεται και από μεγάλο αριθμό επιστημονικών άρθρων σε περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες και λεξικά. Αναφέρουμε επιγραμματικά μερικά από αυτά:
«Θαλής ο Μιλήσιος, Επιστήμη και Τέχνη»
«Περί του αξιώματος της αδρανείας» (του Αριστοτέλους)
«Περί του αξιώματος της συνέχειας»
«Γενίκευση ενός προβλήματος απροσδιορίστου αναλύσεως» (του Διοφάντου)
«Ο εκ της Μήλου μαθηματικός Διονυσόδωρος»
«Το τηλεβόλον του Αρχιμήδους και το υγρον πυρ των Βυζαντινών»
«Το ηλιοκεντρικό σύστημα των αρχαίων Ελλήνων»
«Αι μυστικαί τηλεπικοινωνίαι των Αρχαίων Ελλήνων»
«Δαίδαλος, ο μυθικός κατασκευαστής αεροπλάνου και Αρχύτας ο κατασκευαστής του πρώτου αεριωθούμενου αεροπλάνου» (Ανακοινώθηκε στις 25-3-1969 στο Διεθνες Διαστημικό συνέδριο Χανίων Κρήτης).
Το μεταφραστικό, συγγραφικό και ερευνητικό του έργο, δυστυχώς, δεν εκτιμήθηκε δεόντως όταν ζούσε, αλλά ούτε και το μέγεθος της επιστημονικής του γνώσης και αξίας μπόρεσε να γίνει αντιληπτό και αποδεκτό από ορισμένους «ειδικούς» επιστήμονες.
Το ήθος του, καθώς και η υπερηφάνεια του δεν του επέτρεπαν να απαιτήσει ένα διδακτορικό δίπλωμα – που άλλωστε του ήταν και άχρηστο –για να διεκδικήσει μια ακαδημαϊκή θέση, προκειμένου να εκπληρώσει έναν από τους κρυφούς του πόθους, να δημιουργήσει ένα φυτώριο επιστημόνων για την ανάδυση και ανάδειξη σε παγκόσμιο επίπεδο των αρχαίων συγγραμμάτων. Το διδακτορικό του απενεμήθη μεταγενέστερα, αλλά δυστυχώς ήταν πολύ αργά.
Ήταν μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας της Ιστορίας των Επιστημών (από το 1966), της Εταιρείας Φυσικών του Βερολίνου (από το 1948), επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, από την οποία τιμήθηκε με ειδικό μετάλλιο, και πολλών άλλων Ελληνικών Επιστημονικών Ενώσεων.
Ο Ευάγγελος Σταμάτης ήταν λάτρης του Αρχαίου Ελληνικού πνεύματος και τούτο είναι εμφανές και διαχέεται σε όλο του το έργο. Σ’ αυτό πρέπει να επηρεάστηκε και από τη μυθική, προϊστορική και ιστορική παράδοση της πόλεως των Θηβών, που είναι κτισμένη στα ερείπια της Αρχαίας Ακρόπολης του Κάδμου και από την οποία εμπνεύστηκαν πολλά θέματα των δραμάτων τους οι αρχαίοι τραγωδοί μας.
Ο Ευάγγελος Σταμάτης υπήρξε σεμνός δάσκαλος, δίκαιος άνθρωπος, αγωνιστής της αλήθειας, έντιμος και οραματιστής. Αγαπούσε την Ελλάδα, αλλά ιδιαίτερα τη γενέτειρα του τη Θήβα, την οποία επεσκέπτετο τακτικά. Είχε φίλους σπουδαίους επιστήμονες της περιοχής μας, αλλά και πολλούς απλούς πολίτες από τη συνοικία του Πυριού.
Το πατρικό του σπίτι ήταν δίπλα στο Μουσείο της πόλεως μας. Σ΄ αυτό το σπίτι έζησε και μεγάλωσε η μεγάλη αείμνηστη ηθοποιός Έλλη Λαμπέτη (Λούκου Έλλη), η οποία ήταν κόρη της αδελφής του Αναστασίας. Το σπίτι αυτό απαλλοτριώθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία το 1971.
Η αγάπη αυτού αλλά και των αδελφών του για τη πόλη τους ήταν βαθειά και άσβεστος. Στην Αθήνα στις 10 Ιουνίου του 1981 οι αδελφοί Ευάγγελος, Χαράλαμπος και Αναστάσιος Σταμάτη συγκροτούν με συμβολαιογραφική πράξη το «Κληροδότημα αδελφών Ευαγγέλου, Χαραλάμπους και Αναστασίου Σταμάτη» στο οποίο διαθέτουν όλη την ακίνητη και κινητή περιουσία τους. Σκοπός του ιδρύματος είναι εκ των καθαρών εσόδων του να αποστέλλονται στην αλλοδαπή για ανώτατες σπουδές επί μια τριετία ένας ή και περισσότεροι σπουδαστές, πτυχιούχοι του Πανεπιστημίου ή του Πολυτεχνείου Αθηνών. Αυτοί θα πρέπει να κατάγονται από την περιφέρεια Θηβών και Βοιωτίας και κατά προτίμηση από το προάστιο των Θηβών «Πυρί» που στον ιερό Ναό της συνοικίας αυτής ιερουργούσε επί μια πεντηκονταετία ο πατέρας τους Σταμάτης.
Ο Ευάγγελος Σταμάτης πέθανε την 1η Μαρτίου 1990 πλήρης ημερών και πνευματικής διαύγειας. Με την από 20/12/1986 ιδιόγραφη διαθήκη του άφησε την περιουσία του στο «Κληροδότημα αδελφών Ευαγγέλου, Χαραλάμπους και Αναστασίου Σταμάτη» και τα βιβλία της προσωπικής του βιβλιοθήκης στη Δράκειο Δημοτική Βιβλιοθήκη του Δήμου Θηβαίων.
Σημείωση: Για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου έλαβα υπόψη μου:
α) Μια προσωπική του αυτοβιογραφία.
β)Τι εργασίες των καθηγητών Ιωάννη Χριστιανίδη και Γεωργίου Ωραιόπουλου.
γ) Τα αρχεία του Δήμου Θηβαίων
δ) Πληροφορίες τοπικού χαρακτήρα που συνέλεξα από γνωστους και φίλους του αείμνηστου Ευάγγελου Σταμάτη.
